Τί είναι η Διαταραχή της Άρθρωσης (Δυσλαλία);

Η Διαταραχή της Άρθρωσης ή αλλιώς Δυσλαλία γίνεται εύκολα αντιληπτή στην ομιλία ενός παιδιού. Πρόκειται για τη λανθασμένη εκφορά των φωνημάτων και την αλλοίωση της φωνοτακτικής δομής των λέξεων κατά την ρέουσα ομιλία. Οι λέξεις, δηλαδή, δεν αρθρώνονται σωστά, πολλές φορές μέχρι του σημείου να γίνεται δυσκατάληπτος ο λόγος του παιδιού. Ο λόγος ενός παιδιού με διαταραχή στην άρθρωση πρέπει οπωσδήποτε να έχει αποκατασταθεί πριν το παιδί ενταχθεί στο δημοτικό σχολείο.

Τί λάθη γίνονται σε μια διαταραχή της άρθρωσης;

• Παραλείψεις (π.χ. ‘λύβι’, αντί ‘μολύβι’)
• Παραφθορές (π.χ. ‘νε[ο’ αντί ‘νερό’)
• Αντικαταστάσεις (π.χ. ‘φέλω’ αντί ‘θέλω’)
• Ενθέσεις (π.χ. ‘φραγητό’ αντί ‘φαγητό’)
• Άλλες διαδικασίες απλούστευσης ομιλίας...

Η μεγαλύτερη συχνότητα σφαλμάτων διαπιστώνεται στην εκφορά των συριστικών (‘σ’, ‘ζ’, ‘τσ’, ‘τζ’, ‘ψ’ και ‘ξ’), των οδοντικών (‘θ’ και ‘δ’) και του ‘ρ’. Παρόμοια φωνολογική σύγχυση μπορεί, ωστόσο, να παρατηρηθεί και στους υπόλοιπους φθόγγους της γλώσσας. Στα φωνήεντα συναντά κανείς τα λιγότερα σφάλματα. Κάποιες φορές, υπάρχουν δυσκολίες με το ‘ε’ αλλά πολύ αραιά.

Υπάρχουν πολλών ειδών Διαταραχές στην άρθρωση;

Οι διαταραχές της άρθρωσης στα παιδιά χαρακτηρίζονται ως αρθρωτικές ή φωνολογικές ανάλογα με το επίπεδο στο οποίο επισημαίνεται η δυσκολία. Εάν, για παράδειγμα, ένα παιδί αδυνατεί να πραγματώσει έναν φθόγγο – ήχο (π.χ. το παλλόμενο ‘ρ’) πέραν της ηλικίας της οποίας αναμένεται να το έχει επιτύχει, τότε εμφανίζει αρθρωτικού τύπου διαταραχή.

Στη περίπτωση όμως που ο φθόγγος πραγματώνεται μεν μεμονωμένα, ως ήχος, αλλά παρόλα αυτά δεν χρησιμοποιείται στο λόγο, τότε το παιδί εμφανίζει διαταραχή φωνολογικού τύπου.

Μέχρι ποια ηλικία επιτρέπονται τα σφάλματα στην άρθρωση;

Όταν τα παιδιά εξακολουθούν να χρησιμοποιούν τις στρατηγικές απλούστευσης (πχ. το ‘σ’ προφέρεται ως ‘χ’) πέραν της ηλικίας των 41⁄2 - 5 ετών, ο γονιός πρέπει να ανησυχήσει. Κι αυτό γιατί είτε κάποιο πρόβλημα μορφολογίας ή / και φυσιολογίας των οργάνων φώνησης και άρθρωσης δεν αφήνει το παιδί να προχωρήσει στην άρθρωσή του, είτε η ικανότητα ακουστικής διάκρισης και φωνολογικής ενημερότητας είναι ελλιπής, είτε απλά το παιδί έχει συνηθίσει μια συγκεκριμένη διαδικασία απλούστευσης και δεν μπορεί να εξελίξει το λόγο του. Ωστόσο, πριν την είσοδο στο δημοτικό σχολείο η ομιλία κάθε παιδιού θα πρέπει να έχει ξεκαθαρίσει εντελώς, έτσι ώστε να μπορέσει το παιδί να μυηθεί με επιτυχία στην ανάγνωση και τη γραφή και να αποφύγει προβλήματα μαθησιακού τύπου.

Τί πρέπει να κάνω όταν το παιδί δε μιλάει καθαρά;

Οι διαταραχές άρθρωσης πρέπει να αποκαθίστανται με λογοθεραπεία πριν μπει το παιδί στο δημοτικό σχολείο. Ωστόσο πολλά παιδιά μπαίνουν στο σχολείο με έντονη συμπτωματολογία διαταραχής άρθρωσης και φωνολογίας. Το πρόβλημα τότε αναμένεται να ‘μεταφερθεί’ και στον γραπτό λόγο. Εάν η διαταραχή της άρθρωσης είναι έντονη, η κατάκτηση του γραπτού λόγου εμφανίζει πολλές δυσκολίες. Επιπλέον, μπορεί το παιδί να φορτιστεί ψυχολογικά καθώς η ομιλία του μπορεί να γίνει αντικείμενο σχολίων και χλευασμού από τα υπόλοιπα παιδιά της τάξης.

Σε ποια ηλικία ένα παιδί πρέπει να λέει καθαρά το ‘σ’;

Τα περισσότερα παιδιά κατακτούν το ‘σ’ μεταξύ 3.5 – 4.5 ετών. Ωστόσο, τα σφάλματα στην εκφορά των συριστικών (‘σ’, ‘ζ’, ‘τσ’, ‘τζ’, ‘ψ’ και ‘ξ’), των οδοντικών (‘θ’ και ‘δ’) και του ‘ρ’ είναι τα συχνότερα στο λόγο των παιδιών. Πρόκειται για στρατηγικές απλούστευσης της ομιλίας (πχ. ‘χήμελα’, ‘ζε σέλω’,‘κίτινο χώμα’), οι οποίες διευκολύνουν το λόγο των παιδιών στα πρώτα στάδια ανάπτυξής του. Σταδιακά ωστόσο, τα παιδιά αποκτούν ωριμότητα στην άρθρωση για να μπορέσουν να συμπεριλάβουν όλους τους ήχους- φωνήματα της γλώσσας στο ρεπερτόριο ομιλίας τους. Αυτό γίνεται προοδευτικά κατά την προσχολική περίοδο: σιγά-σιγά εγκαταλείπονται οι στρατηγικές απλούστευσης και η ομιλία ‘ξεκαθαρίζει’. Οι τελευταίοι ήχοι που ενδεχομένως εξακολουθούν να ταλαιπωρούν το παιδί μετά την ηλικία των 4 1⁄2 χρόνων είναι ίσως τα οδοντικά φωνήματα (‘θ’ και ‘δ’) και το ‘ρ’.

Κάποια παιδιά, ενώ μπορούν να παράγουν μεμονωμένα το ‘σ’, όταν τους ζητηθεί, εξακολουθούν να το προφέρουν λάθος στην ελεύθερη ομιλία τους. Πρόκειται, στις περιπτώσεις αυτές, για φωνολογική σύγχυση, η οποία αποκαθίσταται με λογοθεραπεία. Ανάλογη σύγχυση μπορεί να παρατηρηθεί και στους υπόλοιπους φθόγγους της γλώσσας, κυρίως στα σύμφωνα. Στα φωνήεντα συναντά κανείς τα λιγότερα σφάλματα, που συνηθέστερα αφορούν το ‘ε’.

Σε ποια ηλικία πρέπει ένα παιδί να έχει πει το ‘ρ’;

Παρόλο που πολλά παιδιά λένε το ‘ρ’ αρκετά νωρίς, στην εξέλιξη της ομιλίας ενός παιδιού το ‘ρ’ αναμένεται να εμφανιστεί τελευταίο. Σύμφωνα με τον Πανελλήνιο Σύλλογο Λογοπεδικών – Λογοθεραπευτών:

Σε ποσοστό 90% των παιδιών, το ‘ρ’ στην αρχή της συλλαβής στην αρχή της λέξης (πχ. στη λέξη ‘ρόδα’) αναμένεται να έχει εμφανιστεί έως την ηλικία των 5.5 ετών.

Σε ποσοστό 90% των παιδιών, το ‘ρ’ στην αρχή της συλλαβής μέσα στη λέξη (πχ. στη λέξη ‘δώ-ρο’) αναμένεται να έχει εμφανιστεί έως την ηλικία άνω των 5 ετών.

Σε ποσοστό 50-75% των παιδιών, το ‘ρ’ στο τέλος της συλλαβής (όπως στη λέξη καρ-τα) αναμένεται να εμφανιστεί σε ηλικία άνω των 5.6 ετών.

Σε ποσοστό 75% των παιδιών, το ‘ρ’ στα συμφωνικά συμπλέγματα (όπως στη λέξη βροχή, στρίβω) αναμένεται να έχει ήδη εμφανιστεί από τα 4.5 αλλά ενδέχεται να αργήσει έως και τα 6.

Στην τυπική εξέλιξη της ομιλίας, μέχρι να ωριμάσει το φωνολογικό σύστημα ώστε το παιδί να αρχίσει να βάζει το ‘ρ’ στην ομιλία του, πολλά παιδιά διαφοροποιούν την απόδοση των λέξεων για να διευκολυνθούν στην εκφορά τους π.χ. ‘ολόι’(αντί ρολόι), ‘λολόι’ (αντί ρολόι), ‘γιογιόι’ (αντί ρολόι).

Υπάρχει λόγος ανησυχίας, εάν δεν λέει το ‘ρ’;

Ένα παιδί θα πρέπει να έχει ολοκληρώσει την εξέλιξη του φωνολογικού συστήματος και να μιλά καθαρά, χωρίς λάθη στην άρθρωσή του έως ότου πάει στην Α’ δημοτικού. Μπαίνοντας στο δημοτικό σχολείο, αρχίζει η μετάβαση στο γραπτό λόγο. Τυχόν λάθη στην άρθρωση ενδέχεται τότε να μεταφερθούν και στο γραπτό λόγο. Εάν λοιπόν στη χρονιά των νηπίων ένα παιδί δεν λέει το ‘ρ’ ή εάν το λέει διαφορετικά, αντικαθιστώντας με ένα άλλο σύμφωνο, καλό θα είναι η ομιλία του να εκτιμηθεί, ώστε να αποφασιστεί εάν χρειάζεται θεραπευτική παρέμβαση ή εάν μπορούμε να περιμένουμε το ‘ρ’ να αναδυθεί στη φυσική εξέλιξη της ομιλίας του.

Πότε είναι απαραίτητη η Λογοθεραπεία;

Λογοθεραπεία χρειάζεται συνήθως εάν το παιδί που δεν λέει το ‘ρ’ ή το λέει διαφορετικά:

• Είναι στην Α’ δημοτικού ή πρόκειται σύντομα να πάει.
• Ενοχλείται για το ‘ρ’ του, ντρέπεται, μιλά χαμηλόφωνα, αποφεύγει λέξεις που περιέχουν ‘ρ’.
• Προσπαθεί να επαναλάβει σωστά το ‘ρ’ όταν το διορθώνουμε, αλλά δεν τα καταφέρνει.
• Έχει ‘κοντό’ χαλινό, όταν δηλαδή η μεμβράνη που υπάρχει κάτω από τη γλώσσα και περιορίζει την κίνησή της είναι κοντή και δεν επιτρέπει στη γλώσσα να σηκωθεί προς την υπερώα εκεί όπου είναι η θέση άρθρωσης του ‘ρ’.